Home to LAND of GODS
ο ΕλληνισμόςSince 1996 της
...αλλά ο Οδυσσέας ποθεί ακόμη και καπνό μονάχα της πατρίδας του να δει να πετιέται προς τ' απάνω κι ας πεθάνει... (Οδύσσεια,α,στ.57κ.π.)
Προηγούμενη σελίδα     Κεντρική σελ. της Ενότητας     Επόμενη σελίδα
Ανθολογία: Έλληνες ποιητές και συγγραφείς στο διαΔίκτυο
Κώστας Βάρναλης| Νικηφόρος Βρεττάκος| Οδυσσέας Ελύτης| Γιώργος Σεφέρης| Κωστής Παλαμάς | Γιάννης Ψυχάρης| 'Aγγελος Τερζάκης | Νίκος Καζαντζάκης| Μ. Καραγάτσης| Κώστας Καρυωτάκης| Κώστας Κρυστάλλης| Μήτσος Λυγίζος| Κώστας Ουράνης| Κική Δημουλά | Αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο| ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ : Φοβάμαι... | Φώτης Κόντογλου| Αλκυόνη Παπαδάκη | ΝΙΚΟΣ ΣΠΑΝΙΑΣ | Μήτσος Παπανικολάου | Γιάννης Σκαρίμπας | Τάσος Λειβαδίτης | Θωμάς Γκόρπας | Ανδρέας Καρκαβίτσας | Καραντώνης Ανδρέας| Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης |
Κωνσταντίνος Καβάφης

«Καβάφης, ο παγκόσμιος συνομιλητής»
- Έλενας Χουζούρη




Εκατόν τριάντα πέντε ποιητές από τριάντα πέντε χώρες συνάντησαν τον «Μέγα Ελληνα» με το αινιγματικό βλέμμα

«Οταν ο Χάιντεγκερ προβληματιζόταν για το πώς ένας ποιητής μπορεί να συνομιλήσει με το έργο ενός ομότεχνού του, δεν ήταν δυνατόν να φανταστεί ότι μόνον ο Κωνσταντίνος Καβάφης θα έδειχνε τον δρόμο που οδηγεί σε μια τέτοια συνομιλία. Αυτός, «Ο Μέγας Ελλην», όπως αποκαλεί τον Κωνσταντίνο Καβάφη ένας εκ των συνομιλητών του, ο Ρουμάνος Πέτρου Ρομοσάν στο ομότιτλο ποίημά του.

Και δεν είναι ο μόνος. Δίπλα του στέκουν μέγιστα, μεγάλα και λιγότερο μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας ποίησης από τη μεσογειακή Ισπανία έως τις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά κι ακόμα πέρα στον μακρινό Ισημερινό, τις πατρίδες του φανταστικού και μαγικού ρεαλισμού Αργεντινή και Κολομβία, ανεβαίνοντας βόρεια στη μεγάλη χώρα του Γουίτμαν, και πάλι κάτω έως τα Βαλκάνια και τη γενέθλια γη, την Αίγυπτο.

Αυτός «ο Ελληνας κύριος με ψαθάκι που στέκει ελαφρώς λοξά προς το σύμπαν» και που έγραψε στη μικρή κι ανίσχυρη -όπως την ονομάζουμε σήμερα- ελληνική κατάφερε να κατακτήσει ολόκληρο σχεδόν τον πλανήτη με τη ποίησή του και να τον κάνει και πάλι... ελληνικό.

Με δεκαεννιά γλώσσες συναντήθηκε η ποίησή του. Εκατόν τριάντα πέντε ποιητές από τριάντα πέντε χώρες εγκολπώθηκαν τα ποιητικά του κελεύσματα. Και δεν θα τα γνωρίζαμε ούτε εμείς αν δεν φρόντιζαν κάποιοι ένθερμοι εραστές της ποίησής του να ψάξουν ανά τον κόσμο να τα ανακαλύψουν και να μας τα προσφέρουν -μέγιστη προσφορά αλήθεια σε μικρόψυχους καιρούς -σ' έναν καλλιεπή τόμο με τίτλο «Συνομιλώντας με τον Καβάφη- Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων».

Διαβάζεται ως σημερινός
Το πώς, μια ολόκληρη περιπέτεια δηλαδή, μας το λέει ο εμψυχωτής αυτής, ανθολόγος και επιμελητής του τόμου, Νάσος Βαγενάς, στην εισαγωγή του. Αξίζει βέβαια να αναφερθεί ότι το σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα ανήκει στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας που εξέδωσε και το βιβλίο. Εκτός από το Ν. Βαγενά, εργάστηκαν για τη υλοποίησή του ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος και η Κίρκη Κεφαλέα. Η περιπέτεια αυτή είχε ως στόχο της να καταγράψει την «παρουσία» του Καβάφη στο έργο ξένων ποιητών και να συγκεντρώσει ποιήματα που συνδέονται με μιαν οποιαδήποτε σχέση με τον Αλεξανδρινό ή με το έργο του.

Το συμπέρασμα είναι εκθαμβωτικό και μοναδικό. Οπως αναφέρει στην εισαγωγή του ο επιμελητής και ανθολόγος, «παρότι η έρευνα περιορίστηκε σε 21 μόνο χώρες, επιβεβαίωσε ότι ο Καβάφης διαβάζεται σήμερα, ακόμα και μέσα από μετάφραση, ως ένας σημερινός ποιητής. Επιβεβαίωσε ακόμα ότι ο Καβάφης έχει αποκτήσει το κύρος και την αίγλη ενός παγκόσμιου ποιητή».

Πολυπληθής ποιητική οικογένεια
Ο Καβάφης δεν υπήρξε γεννήτωρ παιδιών αλλά ποιημάτων που μέσα στα χρόνια γέννησαν άλλα ποιήματα, ας πούμε, τα εγγόνια και τα δισέγγονά του. Ετσι ο 21ος αιώνας μοιάζει να έρχεται μαζί με ολόκληρη την πολυπληθή, καβαφογενή, ποιητική, παγκόσμια οικογένεια. Ο όρος ποίημα «καβαφογενές» χρησιμοποιήθηκε από τον αείμνηστο Γ. Π. Σαββίδη, στον οποίο άλλωστε αφιερώνεται και ο εν λόγω τόμος. Για τον Σαββίδη «καβαφογενή είναι τα ποιήματα που έμμεσα είτε άμεσα έχουν αφετηρία κάποιαν από τις συνθέσεις του Καβάφη».

Στον τόμο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας έχουν επιλεχθεί και ανθολογηθεί 153 «καβαφογενή» ποιήματα που έχουν άμεση αφετηρία την ποίηση του Καβάφη διότι διαφορετικά η συγκομιδή θα ήταν τεράστια αλλά και ποιήματα με αδιαφιλονίκητο το στοιχείο της διακειμενικότητας. Ακόμα υπάρχουν ποιήματα με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Καβάφη ή που συνομιλούν μαζί του.

Τι λένε οι αριθμοί
Σύμφωνα με την άχαρη γλώσσα των αριθμών, τα ποιήματα που θεματοποιούν τον Καβάφη είναι 44 και, εκτός από ελάχιστα, έχουν ως τίτλο τους το όνομα του Αλεξανδρινού ποιητή. Κάποια άλλα, οκτώ τον αριθμό, θεματοποιούν την καβαφική Αλεξάνδρεια, ενώ αναφορές σ' αυτήν συναντώνται και σε πολλά ακόμη. Τα υπόλοιπα, όπως πληροφορεί ο Ν. Βαγενάς, είναι ποιήματα «που διασυνδέονται με συγκεκριμένα καβαφικά ποιήματα, σε μια ποικιλία σχέσων που κλιμακώνεται από την απλή αναφορά ενός καβαφικού στίχου ώς την αναπραγμάτευση του θέματος διαφόρων καβαφικών ποιημάτων».

Τι είναι όμως εκείνο που καθιστά τον Καβάφη παγκόσμιο και του δίνει τη δυνατότητα να συνομιλεί και να εμπνέει τους ομότεχνούς του, κάθε ηλικίας, τόσα χρόνια μετά το θάνατό του, γεγονός μοναδικό στην παγκόσμια γραμματολογία; Πολύ περισσότερο όταν αυτή η θαυμαστή επικοινωνία συντελείται μέσω μεταφράσεων;

Η ειρωνεία
Ο Οντεν μίλησε για τόνο φωνής και μοναδικότητα, ο Μπρόντσκι για την απογυμνωμένη του ποίηση, ο Σεφέρης για το παράδοξο της καβαφικής ποίησης να συγκινεί ποιητικά με μια γλώσσα μη ποιητική. Ο Ν. Βαγενάς δίνει τη δική του ερμηνεία. «Ο Καβάφης», υποστηρίζει, «είναι ο μόνος ποιητής που χρησιμοποιεί την ειρωνεία ως κύριο μηχανισμό παραγωγής ποιητικότητας. Η ιδιάζουσα δραματική και τραγική ειρωνεία του Καβάφη, η οποία διαμορφώνει την εξίσου πυκνή λεκτική ειρωνεία του, είναι εκείνο που κάνει τη γλώσσα του να μπορεί να προκαλεί ποιητική συγκίνηση, καθιστώντας περιττό τον γλωσσικό αισθησιασμό».

Ο σπουδαίος Αγγλος ποιητής Γ. Χ. Οντεν θα παραδεχθεί το 1961, ότι ο Καβάφης δεν έπαψε να επηρεάζει την ποίησή του για περισσότερο από τριάντα χρόνια γράφοντας «κατά τον τρόπο του» το ποίημα Rois Faineants. Ο συμπατριώτης του Λόρενς Ντάρελ δεν περιορίζεται στις καβαφικές αναφορές του στο περίφημο «Αλεξανδρινό κουαρτέτο» αλλά συνομιλεί μαζί του εν θερμώ στο ποίημα «Καβάφης».

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ φαίνεται να είναι από τους πρώτους Γερμανούς ποιητές που γνωρίζει τον «Μεγάλο Ελληνα». Λίγο μετά την εξέγερση του Ιουνίου του 1953 εναντίον του καθεστώτος της τότε Λ.Δ.Γ γράφοντας τις «Ελεγείες του Μπούκοφ» συνδιαλέγεται με τον Καβάφη στο «Διαβάζοντας έναν μεταγένεστερο Ελληνα ποιητή». Ενα ποίημα ολιγόστιχο αλλά πολύ κοντά στο ειρωνικό και τραγικό συγχρόνως καβαφικό πνεύμα.

Ο Τζουζέπε Ουγκαρέτι θα εισαγάγει στην Ιταλία το έργο του Καβάφη, τον οποίο εγνώριζε από την κοινή τους γενέθλια πόλη, την Αλεξάνδρεια. Αργότερα, το 1946, ο άλλος σπουδαίος Ιταλός ποιητής, ο Εουτζένιο Μοντάλε, θα μεταφράσει το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» και θα συνομιλήσει μαζί του στο «Διαβάζοντας τον Καβάφη».

Από τη συναισθηματική Ρωσία ο Ιωσήφ Μπρόντσκι θα ομολογήσει πλήρως την εσωτερική σχέση του με τον Καβάφη καταθέτοντάς την σε τρία ποιήματα. Κι ανάμεσα σ' αυτούς τόσοι άλλοι ποιητές γνωστοί ή λιγότερο γνωστοί: ο Αιγύπτιος Φαρούκ Σούσα, ο Τσέχος Μίροσλαβ Χόλουμπ, ο Σέρβος Ιβαν Λάλιτς, ο Πορτογάλος Ζόρζε ντε Σένα, ο Βρετανός Τζον Χιθ Σταμπς, ο Αμερικανός Τζέιμς Μέριλ, ο Γερμανός Γιόχακιμ Σαρτόριους, ο Γάλλος Ζακ Ρεντά κι όλοι οι άλλοι που συνάντησαν μια ποιητική μέρα τον γέροντα της Αλεξάνδρειας να κάνει τη βόλτα του στην παραλία της μοναδικής αυτής πολιτείας.

Και είναι σίγουρο ότι τη στιγμή εκείνη, ο ποιητής με το αινιγματικό βλέμμα, αν τους μιλούσε, θα τους επαναλάμβανε τη γνωστή φράση, που τεχνηέντως διοχέτευε στο ευρύτερο κοινό: «Ο Καβάφης είναι ο ποιητής του μέλλοντος».

Αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα «Καθημερινή» 26-03-2000
Αρθρογράφος: Έλενα Χουζούρη.





Από την σελίδα: Μπουκάλια στο πέλαγος

Ο Καβάφης στον καθημερινό λόγο

Πολλές εκφράσεις από αυτές που χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο προέρχονται από την ελληνική γραμματεία. Τα έργα που τροφοδότησαν περισσότερο από όλα τα άλλα την καθημερινή γλώσσα είναι �αν δεν κάνω λάθος� τα ομηρικά έπη («άχθος αρούρης», «παρά θιν� αλός», «έπεα πτερόεντα», «πνέω μένεα» κ.ά.) και τα ευαγγέλια («άρον, άρον», «βρώμα και δυσωδία», «μη μου άπτου» κ.ά.).
Ωστόσο, από την περιοχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας το έργο που κυρίως «πέρασε» εκφράσεις στην καθημερινή γλώσσα (κυρίως τη γραπτή) είναι τα ποιήματα του Καβάφη.
Φαντάζομαι ότι αρχικά, οι λόγιοι (δημοσιογράφοι;) παρέθεταν στα κείμενά τους τέτοιες εκφράσεις-στίχους με αναφορά στον ποιητή , αλλά σιγά � σιγά, μετά την επιτυχία της ποίησης του Καβάφη, έγιναν τόσο γνωστές που η αναφορά αυτή περίττευε. Για κάποιες από αυτές βέβαια γίνεται ακόμη αναφορά στην προέλευσή τους, κάποιες άλλες χρησιμοποιούνται εντός εισαγωγικών για να δηλώσουν ότι πρόκειται για παράθεμα. ’λλες φορές είναι περιττά και η παραπομπή και τα εισαγωγικά. Κάποιες εκφράσεις έγιναν κοινές και χρησιμοποιούνται χωρίς ο χρήστης τους να γνωρίζει πια την καβαφική τους προέλευση. Για παράδειγμα, πόσοι από αυτούς που λένε ότι «φυλάνε Θερμοπύλες» ξέρουν ότι αυτή η έκφραση προέρχεται από ένα ποίημα του Καβάφη;

Με μία πρόχειρη αναδρομή στα ποιήματα του Καβάφη, συγκέντρωσα τέτοιες �λιγότερο ή περισσότερο γνωστές� εκφράσεις:

1. Αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις
Από το ποίημα: Απολείπειν ο θεός Αντώνιον
Χρησιμοποιείται όταν ζητείται από κάποιον να παραιτηθεί οριστικά από μία προσδοκία ή, κυρίως, να αποδεχθεί οριστικά την απώλεια ενός προνομίου ή το τέλος μιας ευτυχισμένης περιόδου.
Παράδειγμα: «Αναρωτιέται όμως μήπως το φιλελεύθερο «καθαρτήριο» δώσει ευκαιρία για τη διάσωση της πολιτικής πριν συνθλιβεί εντελώς από την οικονομία. Ένα είδος δημιουργικής καταστροφής, ας πούμε. …κι αποχαιρέτα την Αλεξάνδρεια που χάνεις» (Καθημερινή, 24/6/2001)

2. Σαν έτοιμος από καιρό (ή και: σαν θαρραλέος)
Από το ποίημα: Απολείπειν ο θεός Αντώνιον
Χρησιμοποιείται όταν κάποιος λειτούργησε πολύ καλά σε κάποια δεδομένη στιγμή, σαν να είχε προετοιμαστεί από πριν για το σκοπό αυτό.
Παράδειγμα: «Σαν έτοιμος από καιρό, ο τριαντατριάχρονος Λερ στόχευσε το παγκόσμιο κοινό εξασφαλίζοντας μεταφράσεις του βιβλίου του σε Αγγλία, Αμερική, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Ισλανδία, Σουηδία, Νορβηγία και αλλού» (Το Βήμα, 17/9/2006)

3. Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να �ναι μακρύς ο δρόμος
Από το ποίημα: Ιθάκη
Χρησιμοποιείται σαν παροιμία πια, για να τονιστεί ότι αξία δεν έχει μόνο η άφιξη στον προορισμό αλλά και το ταξίδι από μόνο του ή με ευρύτερη έννοια ότι δεν έχει μόνο αξία η επίτευξη ενός στόχου αλλά και η διαδικασία επίτευξής του.

4. Είναι οι προσπάθειές μας των συφοριασμένων (ή: σαν των Τρώων)
Από το ποίημα: Τρώες
Χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει προσπάθειες καταδικασμένες να αποτύχουν.
Παράδειγμα: «Οι εθνικά φρονούντες απέρριψαν την ιδέα να είναι εφέτος η Τουρκία τιμώμενη χώρα στην 3η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης. Όπως εξάλλου και οι ελληνικές προξενικές αρχές της Γερμανίας απέρριψαν στυφά την κολακευτική πρόταση του εξαιρετικού Μουσείου Τέχνης της Βόννης να συμβάλουν στην οργάνωση μιας κοινής έκθεσης ελλήνων και τούρκων καλλιτεχνών. Αλλά είναι οι προσπάθειές τους σαν εκείνες των συφοριασμένων Τρώων. (…) Λίγες μόνον ημέρες πριν από τα μεθαυριανά επίσημα εγκαίνια της 58ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Φραγκφούρτης, ο τούρκος υπουργός Πολιτισμού Ατίλα Κοτς συνυπέγραψε με τη διεύθυνση της έκθεσης το συμβόλαιο, βάσει του οποίου η Τουρκία θα είναι τιμώμενη χώρα το 2008» (Το Βήμα, 1-10-2006)

5. Ο ένδοξός μας Βυζαντινισμός
Από το ποίημα: Στην εκκλησία
Χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της λέξης «Βυζάντιο», συχνότατα ειρωνικά.
Παράδειγμα: «Σήμερα επιστρέφοντας άκουγα Χειμερινούς Κολυμβητές και θυμήθηκα ένδοξες εποχές… τον ένδοξό μας βυζαντινισμό…» (Από σχόλιο σε blog)

6. Ηχηρά παρόμοια
Από το ποίημα: Από την σχολήν του περιωνύμου φιλοσόφου
Χρησιμοποιείται όταν γίνεται αναφορά σε μεγάλες ιδέες, στομφώδεις λέξεις, συχνά ως συνώνυμο του «κούφια λόγια».
Παράδειγμα: «Τους επιτρέπουμε να θορυβούν πάνω απ� το κεφάλι μας ωρυόμενοι για «αγώνα», «συνεργασία», «διεκδικήσεις» και άλλα ηχηρά παρόμοια και εγκλωβιζόμαστε στις εξειδικευμένες ανάγκες μας, σαν να είναι αυτές που μας προσδιορίζουν ως προσωπικότητες» (’ρθρο από το Disabled.gr)

7. Και οι τρεις τους (ή δυο τους) βλάπτουν τη Συρία το ίδιο (ή εξίσου)
Από το ποίημα: Ας φρόντιζαν
Χρησιμοποιείται στην περίπτωση που οι λύσεις ενός προβλήματος είναι εξίσου κακές αλλά επιλέγεται αναγκαστικά κάποια από αυτές.
Παράδειγμα: «Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανένταχτων αριστερών, τους οποίους μια συνεπής και ανοιχτή στην κοινωνία αριστερή πρόταση θα κινητοποιούσε πολύ πέρα από την λειτουργία τους ως ψηφοφόρων κάποιου κόμματος ανάλογα με την συγκυρία ή την αναζήτηση του λιγότερο κακού και με την πεποίθηση ότι όλοι βλάπτουν την Συρία το ίδιο» (Εποχή, 19/12/2004)

8. Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους;
Από το ποίημα: Περιμένοντας τους βαρβάρους
Χρησιμοποιείται όταν αναμένεται ή εικάζεται κάποια κακή εξέλιξη, η οποία εντέλει δεν πραγματοποιείται, αφήνοντας τρόπον τινά σε αμηχανία όσους την ανέμεναν.
Παράδειγμα: «Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους; Από τη στιγμή που το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας έθεσε εκτός νόμου το μεγαλύτερο και δημοφιλέστερο κόμμα της χώρας, οι κατ’ επάγγελμα εγχώριοι κινδυνολόγοι βρίσκονται σε εμφανή σύγχυση» (Ελευθεροτυπία, 24/1/1998)

9. Φυλάμε Θερμοπύλες
Από το ποίημα: Θερμοπύλες
Χρησιμοποιείται ως αναφορά σε σταθερή προσήλωση στην υπεράσπιση ενός (εθνικού συνήθως) ιδανικού. Ολόκληρο το δίστιχο με το οποίο ξεκινά το ποίημα κοσμεί πολλά στρατόπεδα στην Ελλάδα.
Παράδειγμα: «Στη χώρα μας είμαστε γεμάτοι ακριτικές περιοχές και είμαστε έτοιμοι πάντοτε να φυλάμε Θερμοπύλες, παντού, σε όλη τη Χώρα, τόνισε χαρακτηριστικά ο υπουργός» (Μακεδονικό Πρακτορείο, 15/11/1998)

10. Το μεγάλο «ναι» ή το μεγάλο «όχι»
Από το ποίημα: Che fece… Il gran rifiuto
Χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που πρέπει να δοθεί σαφής απάντηση σε ένα κρίσιμο ζήτημα.
Παράδειγμα: «Είναι απαραίτητο όλοι μας να σταθμίσουμε νηφάλια τις ποικίλες παραμέτρους του προβλήματος, πριν πούμε το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι στο σχέδιο Ανάν» (Τα Νέα, 6/4/2006)

11. Είναι κι αυτή μιας στάσις. Νοιώθεται.
Από το ποίημα: Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων�
Χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ειρωνεία απέναντι σε μία στάση με την οποία ο συγγραφέας/ομιλητής διαφωνεί αλλά δεν θέλει να ασχοληθεί ιδιαίτερα.
Παράδειγμα:«Κακός ο νόμος; Δεν είπα ότι μου αρέσει. Αλλά ας μου πεί κάποιος κάτι καλύτερο από αυτόν - γιατί δε νομίζω ότι η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής αποτελεί πλέον ” μια κάποια λύσις” . Εκτός και αν δεν μας απασχολεί να προτείνουμε κάτι παρά μόνον να αντιδράσουμε σε κάτι. Είναι και αυτή μια στάσις. Νοιώθεται.» (Από συζήτηση σε φόρουμ)

Πέρα από αυτές τις παγιωμένες πια εκφράσεις, σπανιότερα έχω διαβάσει σε διάφορα κείμενα εκφράσεις καβαφικής προέλευσης, που όμως δεν έχουν γίνει ακόμη ευρέως γνωστές, αν και δεν αποκλείεται αυτό να συμβεί στο μέλλον:
Ένας blogger γράφει ότι τα blogs είναι η παρηγοριά αυτών που έχουν πολλές «κουβέντες στοιβαγμένες μέσα τους», μία φράση από το ποίημα «Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης».
Όταν θέλουν να ενθαρρύνουν κάποιον που κάνει το πρώτο του βήμα στην τέχνη, συχνά του λένε «εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι» ή και ολόκληρο το ποίημα «Το πρώτο σκαλί».
Αλλά και γενικότερα, έχω ακούσει στίχους του Καβάφη να χρησιμοποιούνται σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Όταν ήμουν μαθητής, ένας καθηγητής μάς ζήτησε να βρούμε κάποιες πληροφορίες και μας έδωσε προθεσμία μία εβδομάδα. Σε δύο εβδομάδες μας ρώτησε αν βρήκε κάποιος αυτά που ζήτησε και δεν πήρε απάντηση από κανένα. «Μου είχατε υποσχεθεί ότι σε μία εβδομάδα θα τα έχετε βρει» είπε και πρόσθεσε: «Αλλά όπως φαίνεται η εβδομάς εκείνη έγινε παντοτινή, που λέει κι ο ποιητής». Ο ποιητής είναι φυσικά ο Καβάφης και η αναφορά ήταν στο (υπέροχο) ποίημα «Ο ήλιος του απογεύματος».

Περιμένοντας τους Βαρβάρους


-Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;
Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.

-Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μιά τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ' οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;

-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.

-Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;

-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί
τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε
για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί
τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.

-Γιατί οι δυό μας ύπατοι κ' οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες·
γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους,
και δαχτυλίδια με λαμπρά γυαλιστερά σμαράγδια·
γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια
μ' ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλισμένα;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
και τέτοια πράγματα θαμπόνουν τους βαρβάρους.

-Γιατί κ' οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;

Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
κι αυτοί βαριούντ' ευφράδειες και δημηγορίες.

-Γιατί ν' αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία
κ' η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που έγιναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ' οι πλατέες,
κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;

Γιατί ενύχτωσε κ' οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ' τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.

Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μιά κάποια λύσις.




Θερμοπύλες

Τιμή σ' εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ' ίσοι σ' όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ' ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ' εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ' οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.





Τα παράθυρα

Σ' αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώ
μέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώ
για νάβρω τα παράθυρα. - Οταν ανοίξει
ένα παράθυρο θάναι παρηγορία. -
Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ
να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.
Ποιός ξέρει τι καινούργια πράγματα θα δείξει.





Κεριά

Του μέλλοντος οι μέρες στέκοντ' εμπροστά μας
σα μιά σειρά κεράκια αναμένα -
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων·
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λιωμένα, και κυρτά.

Δεν θέλω να τα βλέπω· με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ' αναμένα μου κεριά.

Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.





Τείχη

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
’λλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Ανεπαισθήτως μ' έκλεισαν από τον κόσμον έξω.





Φωνές

Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες
εκείνων που πέθαναν, ή εκείνων που είναι
για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.

Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε·
κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό.

Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν
ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας -
σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.





Ιθάκη

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μεν' η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους,
να σταματήσεις σ' εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν' αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ' έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά,
σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ' τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί ειν' ο προορισμός σου.
Αλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει
και γέρος πια ν' αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

Η Ιθάκη σ'έδωσε τ' ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
’λλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.





Ας φρόντιζαν

Κατήντησα σχεδόν ανέστιος και πένης.
Aυτή η μοιραία πόλις, η Aντιόχεια
όλα τα χρήματά μου τάφαγε:
αυτή η μοιραία με τον δαπανηρό της βίο.

Aλλά είμαι νέος και με υγείαν αρίστην.
Κάτοχος της ελληνικής θαυμάσιος
(ξέρω και παραξέρω Aριστοτέλη, Πλάτωνα·
τι ρήτορας, τι ποιητάς, τι ό,τι κι αν πεις).
Aπό στρατιωτικά έχω μιαν ιδέα,
κ� έχω φιλίες με αρχηγούς των μισθοφόρων.
Είμαι μπασμένος κάμποσο και στα διοικητικά.
Στην Aλεξάνδρεια έμεινα έξι μήνες, πέρσι·
κάπως γνωρίζω (κ� είναι τούτο χρήσιμον) τα εκεί:
του Κακεργέτη βλέψεις, και παληανθρωπιές, και τα λοιπά.

Όθεν φρονώ πως είμαι στα γεμάτα
ενδεδειγμένος για να υπηρετήσω αυτήν την χώρα,
την προσφιλή πατρίδα μου Συρία.

Σ� ό,τι δουλειά με βάλουν θα πασχίσω
να είμαι στην χώρα ωφέλιμος. Aυτή είν� η πρόθεσίς μου.
Aν πάλι μ� εμποδίσουνε με τα συστήματά τους-
τους ξέρουμε τους προκομένους: να τα λέμε τώρα;
αν μ� εμποδίσουνε, τι φταίω εγώ.

Θ� απευθυνθώ προς τον Ζαβίνα πρώτα,
κι αν ο μωρός αυτός δεν μ� εκτιμήσει,
θα πάγω στον αντίπαλό του, τον Γρυπό.
Κι αν ο ηλίθιος κι αυτός δεν με προσλάβει,
πηγαίνω παρευθύς στον Υρκανό.

Θα με θελήσει πάντως ένας απ� τους τρεις.

Κ� είν� η συνείδησίς μου ήσυχη
για το αψήφιστο της εκλογής.
Βλάπτουν κ� οι τρεις τους την Συρία το ίδιο.

Aλλά, κατεστραμένος άνθρωπος, τι φταίω εγώ.
Ζητώ ο ταλαίπωρος να μπαλωθώ.
Aς φρόντιζαν οι κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν έναν τέταρτο καλό.
Μετά χαράς θα πήγαινα μ� αυτόν.





Όσο Mπορείς

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ� εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.




Στα 200 π.X.

«Aλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων�»

Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ� αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. ’λλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι� αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
A βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».

Είναι κι αυτή μια στάσις. Νοιώθεται.

Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ� ’ρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ� τ� ’ρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ� εσαρώθη.

Κι απ� την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ� εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.

Εμείς· οι Aλεξανδρείς, οι Aντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ� οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Aιγύπτου και Συρίας,
κ� οι εν Μηδία, κ� οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ώς τους Ινδούς.

Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!




Απολείπειν ο θεός Αντώνιον

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ', ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές --
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πείς πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.

συνέχεια



O Kωνσταντίνος Π. Kαβάφης,
ποιητής παγκόσμιος
Tου Διονύση Kαψάλη
στην Καθημερνή

Λέγαμε τρεις βδομάδες πριν για τα «φτωχά μέσα» και την «επίπεδη έκφραση» της καβαφικής ποίησης, όπως τα διέγνωσαν αντιστοίχως ο Iωσήφ Mπρόντσκι και ο Oδυσσέας Eλύτης. H διάγνωση, όσο αληθεύει, εξηγεί γιατί ο Kαβάφης είναι ευμετάφραστος, ακόμα και αν συνυπολογίσουμε την επιφύλαξη, την οποία προσπάθησα να στοιχειοθετήσω, ότι η έκφραση του Kαβάφη δεν είναι τελικά τόσο επίπεδη. Eξηγεί, επίσης, έως ένα σημείο πάλι, γιατί ο Σολωμός, ο Σικελιανός, ο Eλύτης -αλλά και ο Σεφέρης, παρά την υποτιθέμενη επίπεδη έκφρασή του� δεν είναι ομοίως ευμετάφραστοι και δεν ευδοκιμούν σε ξένη γλώσσα. Δεν εξηγεί, όμως, την παγκόσμια απήχηση που έχει η ποίηση του Kαβάφη. Kαι εδώ ο Γραικός �τουλάχιστον ο υποφαινόμενος Γραικός� σηκώνει τα χέρια ψηλά σε ένδειξη ανυπόκριτης απόγνωσης και ομολογεί ότι αυτή η «παγκόσμια απήχηση» του Kαβάφη του προξενεί αισθήματα ανάμικτα. O Σολωμός, ο Σικελιανός, ο Eλύτης, ο Σεφέρης, αλλά και ο Kαρυωτάκης, ούτε έχουν ούτε προβλέπεται να αποκτήσουν ποτέ την παγκόσμια ακτινοβολία του Kαβάφη. Eίναι όλοι τους ποιητές της νεοελληνικής εμπειρίας. Aλλά ο Kαβάφης μοιάζει να λέει ό,τι ακριβώς θέλουν να ακούσουν οι κατασκευαστές της παγκόσμιας ακτινοβολίας.


«Eυχερώς διεθνοποιημένος»


Aν το ζητούμενο είναι η πολυπολιτισμική κοινωνία, θα τη βρούμε στον Kαβάφη· αν είναι ο συγκρητισμός, ασφαλώς και θριαμβεύει στον Kαβάφη· αν είναι η πλάνη της εθνικής συνείδησης μέσα στη φαντασμαγορία της αυτοκρατορίας, δεν θα βρούμε αρμοδιότερο ποιητή από τον Kαβάφη· αν είναι ο μειονοτικός λόγος, σίγουρα θα τον ακούσουμε να διατρανώνει την υπόγεια κυριαρχία του στον Kαβάφη· αν είναι η κεντρική σημασία της ερωτικής απόκλισης, πού αλλού θα τη διαπιστώσουμε παρά στον Kαβάφη· αν είναι πάλι το κατακερματισμένο σύμπαν των επιμέρους απολαύσεων, η τεχνική του έρωτα και η μέριμνα για το σώμα, δηλαδή όλη η αφροδισιακή φιλολογία της ύστερης αρχαιότητας, που την έφεραν προ εικοσαετίας στο προσκήνιο οι μελέτες του Φουκώ, ποιος άλλος μπορεί να είναι ο επίλεκτος ποιητής της, παρά ο Kαβάφης. Kαι ο Kαβάφης αυτός, ο ευχερώς διεθνοποιημένος, όταν επιστρέφεται στα καθ� ημάς, φορτωμένος με τόσες αναγνώσεις, με τόσα πτυχία και τόσες έδρες, έχοντας κιόλας ξεπροβοδίσει με τους στίχους του στον άλλο κόσμο ανθρώπους τόσο διαφορετικούς, όσο η Tζάκι Ωνάση και ο Eντουαρντ Σαΐντ, ο Kαβάφης αυτός, ο υπέρλαμπρος, επιφέρει μια συνολική στρέβλωση, μια παραμόρφωση της εικόνας που έχουμε για την ελληνική ποίηση, η οποία απειλεί ήδη να λάβει διαστάσεις ανεξέλεγκτες.


Tο «στοίχημα»


H παραμόρφωση για την οποία μιλώ εκφράζεται συχνά με την απλή, δοξαστική και φαινομενικά αθώα απόφανση ότι «ο Kαβάφης είναι ο σημαντικότερος ποιητής της ελληνικής γλώσσας». Ως ομιλητές αυτής της γλώσσας, ωστόσο, ως χρήστες και και ως κατά περίπτωση συγγραφείς της, οφείλουμε να απαντήσουμε: Oχι, ο Kαβάφης δεν είναι ο σημαντικότερος ποιητής της γλώσσας μας. H λυρική γραμμή που κρατάει από τον Σολωμό, περνάει μέσα από τον Σικελιανό και ξεσπάει, με διαφορετικό τρόπο, στον Eλύτη, αλλά και στις υψηλές στιγμές του Σεφέρη (εδώ ο Eλύτης είχε άδικο), είναι σημαντικότερη από τον Kαβάφη. Aλλά ο Kαβάφης, θα μου πείτε, κέρδισε το στοίχημα. Σύμφωνοι, αρκεί να αποφασίσουμε: πρώτον, ποιο ακριβώς στοίχημα κέρδισε ο Kαβάφης και, δεύτερον, πώς και έως ποιο σημείο μάς αφορά αυτό το στοίχημα. Aλλιώς, το να επιδεικνύουμε διαρκώς τον Kαβάφη, τον όντως μοναδικό Kαβάφη, σαν το διαβατήριο της ελληνικής ποίησης στην παγκόσμια αγορά καταντάει αφόρητα υποκριτικό. Eίναι σαν να προσπαθούμε να κορέσουμε ένα έλλειμμα ισχύος, μια πείνα καθολικότητας, υιοθετώντας αστόχαστα τις ορέξεις εκείνων που κατ� εξοχήν καλλιεργούν αυτό το έλλειμμα και το οξύνουν.


Διατύπωσα τις αμήχανες αυτές σκέψεις, έχοντας κατά νουν ότι το στοίχημα που κέρδισε ο Kαβάφης παίζεται καθημερινά σε διάφορα γραφεία στοιχημάτων που φέρουν βαρύγδουπους πανεπιστημιακούς τίτλους, αγγλοσαξονικής προελεύσεως και επιβολής, όπως: cultural studies, gay studies, lesbiastudies, minority studies κ.ο.κ. Σπεύδω, εν τούτοις, να προλάβω μια παρεξήγηση που φοβάμαι ότι μπορεί να την υπέθαλψα κιόλας. Mε όλα αυτά δεν θέλω καθόλου να πω ότι υπάρχει κάποιος Kαβάφης ανεξίτηλα και ανεξαγόραστα ελληνικός, τον οποίο αρνούμαστε να παραδώσουμε στον μύλο μιας ψευδούς και αδηφάγου παγκοσμιότητας· δεν ισχυρίζομαι ότι υπάρχει κάποιος δικός μας Kαβάφης διακριτός από τον δικό τους Kαβάφη και άσπονδος αντίπαλός τους.


H μετάφραση του Στρατή Xαβιαρά (αυτή είναι για μένα και η μεγάλη της αρετή) αποδεικνύει πόσο άστοχη και πόσο παραπλανητική θα ήταν μια τέτοια αντιπαλότητα. Aν ενέγραψα τη μετάφραση του κ. Xαβιαρά σ� έναν αγώνα που ενδέχεται να μην είναι, τουλάχιστον όχι τόσο εμπαθώς, ο δικός του αγώνας, το έκανα γιατί πιστεύω ότι το μόνο στοίχημα που προσπαθεί να κερδίσει �ή να ξανακερδίσει� ο κ. Xαβιαράς, μεταφράζοντας τον Kαβάφη, είναι το στοίχημα της ποίησης. H μετάφρασή του επινοεί εκ νέου το ζωτικό περιθώριο που απαιτείται ώστε να ξαναδιαβαστεί ο Kαβάφης ως ποιητής μέσα στο πλαίσιο της παγκόσμιας απήχησής του.


Mε άλλα λόγια, έχω την αίσθηση ότι ο κ. Xαβιαράς τραβάει το πάπλωμα της απήχησης του Kαβάφη όσο μπορεί προς τη μεριά της ποίησης. Ως ποιητής, διαθέτει την απαραίτητη ακροαματική φαντασία ώστε να ακούσει καθαρά ό,τι δεν είναι επίπεδο στην έκφραση του Kαβάφη και να το αποδώσει αναλόγως. O αναγνώστης ας κοιτάξει, λόγου χάρη, τα ποιήματα «Tου μαγαζιού» και «H μάχη της Mαγνησίας»: χωρίς τις καμπανιστές ρίμες τους, που είναι μέρος αναπόσπαστο του νοήματός τους, η ποίησή τους θα ήταν ανυπόστατη και εντελώς ανεξήγηση σε όποιον, έχοντας προηγουμένως πειστεί για τη μοναδική πρωτοτυπία των καβαφικών διανοημάτων, θα ρωτούσε και για την ποιότητα.


Tολμηρή μετάφραση


O Στρατής Xαβιαράς δεν εντοπίζει την ποίηση του καβαφικού λόγου στις γλωσσικές ιδιοτροπίες του Kαβάφη, σε εκείνα τα αρχαΐζοντα, τα λογιότατα, ή τα κάπως εξωτικά ιδιωματικά στοιχεία που υποτίθεται πως ξεχωρίζουν τη γλώσσα του Kαβάφη από την κοινή νεοελληνική σήμερα. Eν αντιθέσει με πολλές μεταφράσεις του Kαβάφη, οι οποίες προσπάθησαν να πρωτοτυπήσουν ενθέτοντας, εδώ κι εκεί, αρχαϊσμούς ή γλωσσικά παραξενίσματα ισοδύναμα, υποτίθεται, με τις καβαφικές γλωσσικές ιδιοτροπίες, ο κ. Xαβιαράς αντιμάχεται την εκφραστική ισοπέδωση προς την αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση, δηλαδή προς την κατεύθυνση της ποίησης, χωρίς ωστόσο να ποιητικίζει και χωρίς να φοβάται την τραχιά αμεσότητα της καθομιλουμένης. Xαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνο το «Who gives a damabout the Lacedaimonians». Πρόκειται για μια εξαιρετικά λεπτή ισορροπία τόνου, που η μετάφραση αυτήν την κρατάει στο μεγαλύτερο μέρος της με αποτελέσματα αξιοθαύματα.


Mίλησα προηγουμένως για το ζωτικό περιθώριο που απαιτείται ώστε να ξαναδιαβαστεί ο Kαβάφης ως ποιητής μέσα στο πλαίσιο της παγκόσμιας απήχησής του. Yπαινισσόμουν �χωρίς, το επαναλαμβάνω, να θέλω να εγείρω φαντάσματα αντιπαλότητας� ότι το περιθώριο αυτό πρέπει και μπορεί να υπάρξει σε πείσμα όλων των προσδιορισμένων και προδικασμένων χρήσεων της ποίησης του Kαβάφη, όσες ανακυκλώνονται από διάφορες σχολές θεωρητικής και πολιτικής ορθοφροσύνης. Zητούμε ένα περιθώριο στοιχειώδους αναγνωστικής ασυλίας, χωρίς προσδιορισμένους εκ των προτέρων χρήστες και χωρίς προδικασμένο πλαίσιο αναφοράς και επικοινωνίας. Δεν μας ενδιαφέρει τόσο να υπολογίσουμε τη στατιστική ισχύ αυτού του περιθωρίου· μας ενδιαφέρει όμως να καταλάβουμε ότι είναι απολύτως ζωτικό, ότι αποτελεί την πρότερη συνθήκη η οποία μας επιτρέπει να μιλούμε για ποίηση και όχι για κάτι άλλο, πιθανώς εξίσου σημαντικό ή και σημαντικότερο για τη ζωή μας, όπως είναι η ερωτική ή η κοινωνική μας ταυτότητα. H απαίτηση αυτή θεμελιώνεται στην απλούστατη σκέψη ότι προκειμένου να μπορέσει και η ποίηση να μιλήσει γι� αυτά τα σημαντικότερα για τη ζωή μας ζητήματα κατά τρόπο στοιχειωδώς σημαντικά, θα πρέπει πρώτα να την αφήσουμε να μιλήσει σαν ποίηση, να την ακούσουμε πως μιλάει σαν ποίηση.


Kατά συνέπεια, όταν μιλούμε για τον Kαβάφη ως ποίηση δεν αντιλαμβανόμαστε την ποίησή του (ούτε ασφαλώς την ποίηση εν γένει) κατά αντιδιαστολή από τις προσδιορισμένες χρήσεις της ή εν αντιθέσει προς εκείνες. Tην αντιλαμβανόμαστε να λειτουργεί με το ζωτικό (επιμένω στη λέξη) ενδεχόμενο απρόβλεπτων υποδοχών και υποδοχέων του ποιητικού λόγου, όπου νομιμοποιείται στρατηγικά ως και η ακραία απόφανση του Oσκαρ Γουάιλντ ότι «όλη η τέχνη είναι εντελώς άχρηστη». Στο ενδεχόμενο αυτό (για να το πω διαφορετικά: στον μικρόν αυτό τελεστή καθολικότητας) δίνουμε το όνομα «ο κοινός αναγνώστης» - όνομα λαμπρό και αξιοζήλευτο, αν αναλογιστούμε ότι το επινόησε πρώτος ο Σαμουήλ Tζόνσον και το δόξασε, με τα ανεπανάληπτα δοκίμιά της, η Bιργινία Γουλφ. H μετάφραση του Στρατή Xαβιαρά διεκδικεί εκ νέου την ποίηση του Kαβάφη για λογαριασμό του κοινού αναγνώστη, ώστε να μπορούμε κι εμείς, οι κατά συνθήκη ή κατά συνείδηση ελληνόφωνοι να πούμε, με όλη την πονηριά αλλά και όλη τη συγκίνηση των Aιγυπτίων στο ποίημα του Kαβάφη, ότι: «Σε ξένη γλώσσα η λύπη μας κ� η αγάπη μας περνούν».





Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

 

Για τα 150 χρόνια από τη γέννησή του.


          «Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ' ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολι. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα.
           Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά».

Αυτοβιογραφικό σημείωμα του Κ.Π. Καβάφη (1863-1933) http://cavafis.compupress.gr/index3.htm 


Κωνσταντίνος Π. Καβάφης - Ποιήματα

               Ακολουθεί ο πλήρης κατάλογοςτων ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη στα ελληνικά (154 αναγνωρισμένα, 75 ανέκδοτα, 27 αποκηρυγμένα). Μπορείτε, πλέον, να διαβάσετε ΟΛΑ τα ποιήματα.
                Τα ποιήματα διακρίνονται σε ομάδες με χρονολογικά κριτήρια.
                Για την ανάλυση ιστορικών και μυθολογικών προσώπων στα ποιήματα μπορείτε να κάνετε κλικ
εδώ.

Ιστορικά & Μυθολογικά πρόσωπα στο έργο του Καβάφη http://cavafis.compupress.gr/people.htm  ,,

 

              Η ποίησή του χαρακτηρίζεται από  έντονη συμβολιστική τάση που συνδυάζεται με λιτό και διαχρονικά επίκαιρο λόγο. 


1896-1904

[1897] Τείχη
[1897] Ενας γέρος
[1897] Τα άλογα του Αχιλλέως
[1898] Δέησις
[1898] Η κηδεία του Σαρπηδόνος
[1899] Κεριά
[1899] Το πρώτο σκαλί
[1901] Che fece .... il gran rifiuto
[1901] Η ψυχές των γερόντων
[1901] Διακοπή
[1903] Τα παράθυρα
[1903] Θερμοπύλες
[1904] Απιστία
[1904] Περιμένοντας τους Βαρβάρους
[1904] Φωνές
[1904]
Επιθυμίες

1905-1915

[1905] Τρώες
[1906] Ο Βασιλεύς Δημήτριος
[1907] Η Συνοδεία του Διονύσου
[1908] Μονοτονία
[1909] Ούτος Εκείνος
[1909] Τα βήματα
[1910] Η Πόλις
[1910] Η Σατραπεία
[1911] Μάρτιαι Ειδοί
[1911] Τελειωμένα
[1911] Τυανεύς Γλύπτης
[1911] Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον
[1911] Ιωνικόν
[1911] Η Δόξα των Πτολεμαίων
[1911] Ιθάκη
[1911] Τα επικίνδυνα
[1912] Φιλέλλην
[1912] Ηρώδης Αττικός
[1912] Αλεξανδρινοί Βασιλείς
[1912] Επέστρεφε
[1912] Στην εκκλησία
[1913] Πολύ σπανίως
[1913] Οσο μπορείς
[1913] Του μαγαζιού
[1913] Επήγα
[1914] Λυσίου γραμματικού τάφος
[1914] Ευρίωνος τάφος
[1914] Πολυέλαιος
[1914] Μακρυά
[1915] Σοφοί δε προσιόντων
[1915] Ο Θεόδοτος
[1915] Στου καφενείου την είσοδο
[1915] Ομνύει
[1915] Μια νύχτα
[1915] Θάλασσα του πρωϊού
[1915] Ζωγραφισμένα
[1915] Οροφέρνης
[1915] Η Μάχη της Μαγνησίας
[1915] Μανουήλ Κομνηνός
[1915]
Η δυσαρέσκεια του Σελευκίδου

 

1916-1918

[1916] Οταν διεγείρονται
[1916] Εν τη οδώ
[1916] Ενώπιον του αγάλματος του Ενδυμίωνος
[1917] Εν πόλει της Οσροηνής
[1917] Πέρασμα
[1917] Για τον Αμμόνη, που πέθανε 29 ετών, στα 610
[1917] Ένας Θεός των
[1917] Εν εσπέρα
[1917] Ηδονή
[1917] Γκρίζα
[1917] Ιασή Τάφος
[1917] Εν Τω Μηνί Αθύρ
[1917] Ετσι πολύ ατένισα
[1917] Ιγνατίου τάφος
[1917] Μέρες του 1903
[1917] Η προθήκη του καπνοπωλείου
[1918] Καισαρίων
[1918] Θυμήσου, σώμα...
[1918] Λάνη τάφος
[1918] Νόησις
[1918] Η διορία του Νέρωνος
[1918] Πρέσβεις απ' την Αλεξάνδρεια
[1918] Αριστόβουλος
[1918] Εις το επίνειον
[1918] Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς, 628-655 μ.Χ.
[1918] Απ'τες εννιά
[1918]
Κάτω απ΄το σπίτι
[1918]
Το διπλανό τραπέζι

 

1919-1933

[1919] Ο ήλιος του απογεύματος
[1919] Ίμενος
[1919] Των Εβραίων (50 μ.Χ.)
[1919] Να μείνει
[1919] Δημητρίου Σωτήρος (162-150 π.Χ.)
[1919] Του Πλοίου
[1920] Είγε Ετελεύτα
[1920] Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)
[1920] Για Νάρθουν-
[1920] Ο Δαρείος
[1920] Αννα Κομνηνή
[1921] Βυζαντινός Άρχων, Εξόριστος, Στιχουργών
[1921] Η Αρχή των
[1921] Εύνοια του Αλεξάνδρου Βάλα
[1921] Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.
[1921] Ο Δημάρατος
[1921] Εκόμισα εις την Τέχνη
[1921] Από την σχολήν του περιωνύμου φιλοσόφου
[1921] Τεχνουργός Κρατήρων
[1922] Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες
[1922] Προς τον Αντίοχον Επιφανή
[1922] Σ' ένα βιβλίο παλιό-
[1923] Εν απογνώσει
[1923] Ο Ιουλιανός, ορών ολιγωρίαν
[1923] Επιτύμβιον Αντιόχου, βασιλέως Κομμαγηνής
[1923] Θέατρον της Σιδώνος (400 μ.Χ.)
[1924] Ο Ιουλιανός εν Νικομηδεία
[1924] Πριν τους αλλάξει ο Χρόνος
[1924] Ηλθε για να διαβάσει
[1924] Το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια
[1924] Ο Ιωάννης Καντακουζηνός υπερισχύει
[1925] Τέμεθος, Αντιοχεύς· 400 μ.Χ.
[1925] Από υαλί χρωματιστό
[1925] Το 25ον έτος του βίου του
[1925] Εις Ιταλικήν παραλίαν
[1925] Στο πληκτικό χωριό
[1925] Απολλώνιος ο Τυανεύς εν Ρόδω
[1926] Η αρρώστια του Κλείτου
[1926] Εν δήμω της Μικράς Ασίας
[1926] Ιερεύς του Σεραπίου
[1926] Μέσα στα καπηλειά
[1926] Μεγάλη συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών
[1926] Σοφιστής απερχόμενος εκ Συρίας
[1926] Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς
[1927] Αννα Δαλασσηνή
[1927] Μέρες του 1896
[1927] Δύο νέοι, 23 έως 24 ετών
[1927] Παλαιόθεν Ελληνίς
[1927] Μέρες του 1901
[1928] Ουκ έγνως
[1928] Ένας νέος, της Τέχνης του Λόγου - στο 24ον έτος του
[1928] Εν Σπάρτη
[1928] Εικών εικοσιτριετούς νέου καμωμένη από φίλον του ομήλικα, ερασιτέχνην
[1928] Εν μεγάλη Ελληνική αποικία, 200 π.Χ.
[1928] Ηγεμών εκ δυτικής Λιβύης
[1928] Κίμων Λεάρχου, 22 ετών, σπουδαστής Ελληνικών γραμμάτων (εν Κυρήνη)
[1928] Εν πορεία προς την Σινώπην
[1928] Μέρες του 1909, '10, και '11
[1929] Μύρης· Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.
[1929] Αλέξανδρος Ιανναίος, και Αλεξάνδρα
[1929] Ωραία λουλούδια και άσπρα ως ταίριαζαν πολύ
[1929] Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων
[1929] Στον ίδιο χώρο
[1930] Ο καθρέπτης στην είσοδο
[1930] Ρωτούσε για την ποιότητα
[1930] Ας φρόντιζαν
[1931] Κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων
[1931] Στα 200 π.Χ.
[1932] Μέρες του 1908
[1933]
Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας

Τα Ανέκδοτα (1877;-1923)

[1877;] [More happy thou, performing Member]
[1882]
Leaving Therapia
[1882;]
Darkness and Shadows
[1884;]
Αν μ' Ηγάπας
[1884;]
Προς τας Κυρίας
[1884;]
Ο Βεϊζαδές προς την Ερωμένην του
[1884]
[Dunya Guzeli]
[1885]
Όταν, φίλοι μου, αγαπούσα...
[1885]
Το Νιχώρι
[1891] Αλληλουχία κατά τον Βωδελαίρον
[1892] [Η Κόρη του Μενκερά]
[1892] «Nous n'osons plus chanter les roses»
[1892] Ινδική Εικών
[1892] Πελασγική Εικών
[1892] Το Μετέπειτα
[1892] Οι Μιμίαμβοι του Ηρώδου
[1892] Κυανοί Οφθαλμοί
[1893] [Οι Τέσσαρες Τοίχοι της Κάμαράς μου]
[1893] Έμπορος Αλεξανδρεύς
[1893] Λαγίδου Φιλοξενία
[1893] Εν τω Κοιμητηρίω
[1893] Πριάμου Νυκτοπορία
[1893] Επιτάφιον
[1893] Θεατής Δυσαρεστημένος
[1894] Όποιος Απέτυχε
[1894] Το Πιόνι
[1894] Τρόμος
[1894] Στο Σπίτι της Ψυχής
[1894] [Βροχή]
[1895] [La Jeunesse Blanche]
[1895] Γνωρίσματα
[1895] Αιωνιότης
[1896] Σύγχυσις
[1896] Λήθη
[1896] Σαλώμη
[1896] Χαλδαϊκή Εικών
[1896] Ο Ιουλιανός εν τοις Μυστηρίοις
[1897] Η Τράπεζα του Μέλλοντος
[1897] [Αδύνατα]
[1897] Πρόσθεσις
[1897] Ανθοδέσμαι
[1898] Λοεγκρίν
[1898] Η Υποψία
[1899;] Στρατηγού Θάνατος
[1899] Η Επέμβασις των Θεών
[1899] Ο Βασιλεύς Κλαύδιος
[1899] Η Ναυμαχία
[1900] Όταν ο Φύλαξ είδε το Φως
[1900] Οι Εχθροί
[1903] Τεχνητά Άνθη
[1903;] Θεόφιλος Παλαιολόγος
[1903;] Δυνάμωσις
[1904] Ο Σεπτέμβρης του 1903
[1904] Ο Δεκέμβρης του 1903
[1904] Ο Γεννάρης του 1904
[1904] Σταις Σκάλαις
[1904] Στο Θέατρο
[1906] Ποσειδωνιάται
[1907] Το Τέλος του Αντωνίου
[1908] 27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.
[1908] Κρυμμένα
[1911] Έρωτος Άκουσμα
[1913] «Τα δ' άλλα εν Άδου τοις κάτω μυθήσομαι»
[1913] Έτσι
[1914] Επάνοδος από την Ελλάδα
[1914] Φυγάδες
[1915] Κι ακούμπησα και πλάγιασα στες κλίνες των
[1917] Μισή Ώρα
[1917] Σπίτι με Κήπον
[1917] Μεγάλη Εορτή στου Σωσιβίου
[1917] Συμεών
[1919] Ο Δεμένος Ώμος
[1920] Νομίσματα
[1921] Πάρθεν
[1923]
Απ'το Συρτάρι

 

Τα Αποκηρυγμένα (1886-1898)

[1886] Βακχικόν
[1886] Ο Ποιητής και η Μούσα
[1891] Κτίσται
[1892] Λόγος και Σιγή
[1892] Σαμ ελ Νεσίμ
[1892] Αοιδός
[1893] Vulnerant Omnes, Ultima Necat
[1893] Καλός και Κακός Καιρός
[1894] Τιμόλαος ο Συρακούσιος
[1894] Η Ψήφος της Αθηνάς
[1894] Το Καλαμάρι
[1894] Φωναί Γλυκείαι
[1895] Ελεγεία των Λουλουδιών
[1895] Ώραι Μελαγχολίας
[1896] Ο Οιδίπους
[1896] Ωδή και Ελεγεία των Οδών
[1896] Πλησίον Παραθύρου Ανοικτού
[1896] Ένας Έρως
[1896] Μνήμη
[1897] Ο Θάνατος του Αυτοκράτορος Τακίτου
[1897] Τα Δάκρυα των Αδελφών του Φαέθοντος
[1897] Τα Βήματα των Ευμενίδων
[1897] Η Αρχαία Τραγωδία
[1897] Ο Οράτιος εν Αθήναις
[1898] Φωνή απ' την Θάλασσα
[1898] Οι Ταραντίνοι Διασκεδάζουν
[1898]
Η Κηδεία του Σαρπηδόνος

 

 

 

A+ A A-

«Και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας αγαπούν τον Κ.Π. Καβάφη» της Γεωργίας Κακούρου-Χρόνη

«Και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας αγαπούν τον Κ.Π. Καβάφη» της Γεωργίας Κακούρου-Χρόνη
Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος έχει διατυπώσει την άποψη ότι «Μπορεί́ ο ξένος αναγνώστης του Καβάφη να μην πιάνει όλες τις αποχρώσεις της γλώσσας που πιάνει ένας Έλληνας, όπως όταν χρησιμοποιεί́ μια λέξη σε καθαρεύουσα που για μας έχει ιδιαίτερη σημασία, αλλά στις περισσότερες γλώσσες που έχει μεταφραστεί κερδίζει. Γιατί τα περισσότερα ποιήματά του έχουν ένα σενάριο. Μια ιστορία από την οποία βγαίνουν κάποια πράγματα που γίνονται αντιληπτά απ' όλο τον κόσμο. Δεν είναι μια ερμητική ποίηση, όπως του Σεφέρη ή άλλων ποιητών» (Συνέντευξη στον Χρήστο Παρίδη, lifo.gr).

Η λέξη-κλειδί στην παραπάνω άποψη του κορυφαίου καβαφιστή, η οποία επιβεβαίωσε τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να τιμήσουμε τον εορτασμό για τη συμπλήρωση των 150 χρόνων από τη γέννηση του Αλεξανδρινού ποιητή με εκπαιδευτικές προτάσεις στα παιδιά του Δημοτικού αλλά και του Νηπιαγωγείου, είναι η λέξη «σενάριο».

Από τα «σεναριακά» ποιήματα του Καβάφη, ποιήματα που θα μπορούσαν να αποδοθούν με κινηματογραφικές σκηνές, επιλέγησαν τα «σπαρτιάτικα»: α) «Εν Σπάρτη», β) «Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων», γ) «Θερμοπύλες» (ήταν οι εκπαιδευτικοί που αποφάσιζαν εάν θα συνομιλήσουμε με τα παιδιά για τα δύο πρώτα ποιήματα ή το τρίτο· οι περισσότεροι επέλεξαν τη συγκινητική ιστορία της Κρατησίκλειας και του Κλεομένη, δηλαδή τα δύο πρώτα ποιήματα). Η επιλογή των συγκεκριμένων ποιημάτων αποφασίστηκε πρώτα γιατί αφηγούνται μία ιστορία και μετά γιατί για την ιστορία αυτή τα παιδιά του Δημοτικού έχουν προσλαμβάνουσες γνώσεις από το μάθημα της Ιστορίας τους, αλλά και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας (έχουμε υπ' όψιν μας τα σχολεία της Λακωνίας) μπορούν να τοποθετήσουν την ιστορία τουλάχιστον εν οικείω χώρω.

Από τις αξιολογήσεις εκπαιδευτικών, γονιών και παιδιών, και από την αυτοαξιολόγησή μου, τα παιδιά του Δημοτικού ανταποκρίθηκαν εξαιρετικά στο πρόγραμμα, ενώ δεν υστέρησαν και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας στη χαρά της πρώτης γνωριμίας με μια «ξεχωριστή και ασυνήθιστη ποίηση» κατά τη διατύπωση του Ξενόπουλου.

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ
Στο σχολείο, πριν από την επίσκεψη δεν επιχειρήθηκε κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία πέρα από την αναφορά στον εορτασμό και τη σύνδεση του ποιητή με τον σκοπό της επίσκεψης στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης – Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης. Το πρόγραμμα διαρθρώθηκε στα εξής στάδια:

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην Πινακοθήκη ακολουθεί μια ορισμένη τυπική διαδικασία, την οποία έχουν σεβαστεί εκπαιδευτικοί και παιδιά. Καθόμαστε όλοι στο πάτωμα, σε κύκλο, με τα μικρά μας ονόματα «καρφιτσωμένα» στο στήθος· προηγείται η μεταξύ μας γνωριμία και επιγραμματικά αναφέρεται ο σκοπός και τα στάδια που θα ακολουθήσει η επίσκεψη, η οποία διανθίζεται κάθε φορά με μικρές εκπλήξεις.

Μετά τη σύντομη αυτή εισαγωγή ακολουθεί προβολή (PowerPoint). Tα παιδιά εντοπίζουν τη θέση της Ελλάδας και της Αιγύπτου στον χάρτη, αντιλαμβάνονται την απόσταση ανάμεσα στις δυο χώρες και τη θάλασσα που τις χωρίζει· προσδιορίζουν τη θέση της Αλεξάνδρειας, την οποία γνωρίζουν κατά την εποχή του Καβάφη μέσα από φωτογραφικό υλικό και μέσα από τους πίνακες της νεοελληνικής μας ζωγραφικής· τους συστήνεται η οικογένεια του ποιητή, ο ίδιος ο ποιητής, περιηγούνται το σπίτι του (μουσείο σήμερα), βλέπουν τα βιβλία του, τα χειρόγραφά του.

Στη συνέχεια, με τη σχετική εικονογραφία, προσεγγίζουμε τα ποιήματα «Εν Σπάρτη» και «Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων» αποσιωπώντας στο δεύτερο ποίημα τους στίχους που μεταφέρουν αποσπάσματα από τους Βίους Παράλληλους του Πλούταρχου.

Ο Πτολεμαίος Γ' πρόσφερε στον Κλεομένη Γ' τη βοήθειά του για να αντιμετωπίσει τους Αχαιούς με αντάλλαγμα την ομηρία της μητέρας του, της Κρατησίκλειας. Εκείνος δίσταζε να ξεστομίσει στη βασίλισσα «έναν τέτοιον λόγο». Η Κρατησίκλεια όμως που «τον κατάλαβε», «τον ενθάρρυνε να εξηγηθεί» και δέχτηκε τη θυσία με γενναιότητα. «Και μάλιστα χαίρονταν που μπορούσε νάναι/ στο γήρας της ωφέλιμη στην Σπάρτη ακόμη».

Αυτή περίπου είναι η αφηγηματική πλοκή που εύκολα αντιλαμβάνονται τα παιδιά από το «Εν Σπάρτη». Ανάλογα με την ομάδα, στην εξέλιξη της πλοκής μπορεί να προστεθεί και από το «Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων», ο αποχαιρετισμός μητέρας και γιου κατά τον οποίο η Κρατησίκλεια «μια στιγμή δεν βάσταξε», μόλο που δεν καταδέχονταν «ο κόσμος να την δει να κλαίει και να θρηνεί». Τελικά «συνελθούσα», με τα λόγια του Πλούταρχου είπε στον Κλεομένη: «Πρόσεχε, βασιλιά των Λακεδαιμονίων, άμα βγούμε έξω να μη μας ιδή κανείς δακρυσμένους, ούτε να κάνουμε κάτι που δεν αξίζει στη Σπάρτη. Γιατί αυτό μονάχα εξαρτάται από μας, ενώ η τύχη έρχεται όπως θέλει ο θεός» (Πλούταρχος, «Κλεομένης», Εκδ. Πάπυρος, μτφρ. Α. Πουρνάρας).

Τα δύο ποιήματα συνθέτουν ένα «θεατρικό έργο»· τα παιδιά αποφασίζουν ποιες σκηνές θα παίξουν· διανέμουν ρόλους και παρακολουθούν την παράσταση των ηθοποιών που έχουν επιλέξει να υποδυθούν την Κρατησίκλεια και τον Κλεομένη. Οι μικροί ηθοποιοί ποτέ δεν παρεξέκλιναν από την αφηγηματική πλοκή των ποιημάτων αλλά με το δικό τους ύφος, το δικό τους λεξιλόγιο, με ιδιαίτερη συγκίνηση και πειθώ, απέδωσαν τους διαλόγους των δύο ηρώων.

Μετά το χειροκρότημα, η ώρα της ζωγραφικής. Τα παιδιά σχεδιάζουν τη ζωηρότερη εντύπωσή τους από το πρόγραμμα. Το χρώμα θα προστεθεί στο σχολείο, ως μία «μετά την επίσκεψη» δραστηριότητα.

O Κωνσταντίνος χρησιμοποίησε εικόνες από την προβολή και από τα ποιήματα για να δημιουργήσει κόμικς: Ο Καβάφης αναπαύεται στο κρεβάτι και στο υπνοδωμάτιό του είναι εμφανής και η διακόσμηση με τις προσωπογραφίες του και τα εικονίσματα· ο Καβάφης γράφει και ξαναγράφει τα ποιήματά του στο γραφείο του· ο Κλεομένης στο Ταίναρο αποχαιρετά την Κρατησίκλεια, που έχει ήδη απομακρυνθεί, με μια ελληνική σημαία, για να δηλώνεται η ταυτότητα του πλοίου, αλλά υπάρχουν και πολλά «άγρια» ψάρια, «καρχαρίες» τα περισσότερα, διευκρινίζει ο Κωνσταντίνος, που «παραμονεύουν να την κατασπαράξουν· πολύ δύσκολο ταξίδι για τη μαμά του Κλεομένη· είναι πολύ μεγάλη η θάλασσα από την Ελλάδα στην Αίγυπτο».

Ο Πραξιτέλης ζωγραφίζει τον βασιλιά Κλεομένη, με τη χρυσή κορόνα του να λάμπει κάτω από τον δυνατό ήλιο, που αποχαιρετά την Κρατησίκλεια έως ότου το καράβι απομακρυνθεί από το ιερό του Ποσειδώνα, στο Ταίναρο· «χαμογελάει δήθεν, γιατί δεν θέλει να νομίσουν οι άλλοι ότι είναι λυπημένος», θα αποσαφηνίσει ο Πραξιτέλης σε ερώτηση για το χαμόγελο του Κλεομένη.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ
Ενδιαφέρον παρουσίασαν και οι δραστηριότητες που ακολούθησαν μετά την επίσκεψη στο σχολείο. Στην προβολή που πραγματοποιήθηκε στην Πινακοθήκη, για να κατανοήσουν τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας τη διεθνή αναγνώριση της ποίησης του Καβάφη παρουσιάστηκε και η διαφάνεια με τα «Κρυμμένα», ένα από τα ποιήματα που είναι γραμμένα στους τοίχους της πόλης Leiden («Poems and walls», project που εστίασε στη σχέση γλώσσας και εικόνας και πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 1992-2005, με 101 ποιήματα γραμμένα σε τοίχους της πόλης).Τα παιδιά παρουσίασαν το «Εν Σπάρτη» αναρτημένο σε τοίχο του σχολείου τους (Παιδικός Σταθμός «Παιδόραμα»).

Σε πολλά σχολειά έγινε επίσης αναφορά στην έννοια του «χρέους». Τα παιδιά του Δημοτικού εξομολογήθηκαν με τον γραπτό λόγο «Τι αφήνω για να...» (Τι αφήνω για να κάνω αυτό που πρέπει) και τα παιδιά του Νηπιαγωγείου ζωγράφισαν το ίδιο ακριβώς θέμα (Παιδικός Σταθμός «Παιδόραμα»).

Στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Κουμανταρείου Πινακοθήκης Σπάρτης εντάχθηκε και η έρευνα για τον τρόπο με τον οποίο εορτασμοί (όπως τα έτη τα αφιερωμένα στους μεγάλους μας λογοτέχνες) θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στον προγραμματισμό και του Νηπιαγωγείου. Η εμπειρία από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν για τον Γιάννη Ρίτσο, τον Νικηφόρο Βρεττάκο και τον Κ.Π. Καβάφη απέδειξαν ότι υπάρχει τρόπος προσέγγισης και των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, με τον απώτερο στόχο να καταστούν όλα, κατά τον λόγο του Αλεξανδρινού, «φανατικά για γράμματα» – «Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)».

diastixo.gr/epikaira